وب سایت رسمی مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى

 «میثم موسایی» استاد گروه برنامه ریزی اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در نشستی از سلسله نشست های «امت همدل» به بررسی راهکارهای اقتصادی دستیابی به وحدت و همگرایی بین مذاهب اسلامی و تشکیل اتحادیه کشورهای اسلامی پرداخت. 

به گزارش روابط عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی  «میثم موسایی» استاد گروه برنامه ریزی اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در پاسخ به این سوال که آیا اقتصادی به نام نظام اقتصادی اسلامی داریم که بتوانیم با ترویج آن در جوامع اسلامی و وحدت اقتصادی در نظام مدیریتی اقتصادی کشورهای اسلامی دست پیدا کنیم؟ گفت: نظام معمولا به تجسم خارجی یک مکتب گفته می شود. یعنی ناظر به یک امر بیرونی‌ست و معمولا صفت اسلامی را به یک امر بیرونی دادن امر منطقی ای نیست. اگر منظور این باشد که آن مجموعه قواعد و دستورالعملی که ساختار اجتماعی را می‌سازد و به رفتار انسان‌ها شکل میدهد، آیا در اسلام و در دین و در متون دینی هست؟ جوابش مثبت است. بهترین دلیلش هم همان سابقه و تجربه‌ی تاریخی ای است که ما در تمدن‌سازی داریم. اینجا نظام اقتصادی شکل گرفته است. اصلا بشر هیچ موقع بدون نظام نبوده است. بنابراین نظام اقتصادی حتی به شکل ساده‌اش با آفرینش انسان وجود داشته است. چون کوچکترین تعامل که همان حفظ بقا و حیات است، بدون داشتن یک مناسبات اقتصادی که تجسم خارجی پیدا کرده باشد، اصلا ممکن نیست. بنابراین همان طور که جامعه‌یک واقعیت خارجی است، نظام هم یک واقعیت خارجی است و در همه‌ی جوامع وجود دارد. اما نسبت دادنش به دین یک بحث غیر منطقی است. ولی اگر منظور مثلا مکتب باشد، مجموعه‌ای از ارزش‌ها، مفاهیم اساسی، جهان بینی خاص هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد که نه فقط در اسلام حتی در سایر ادیان می توانیم پیدا کنیم. 

وی افزود: ما اینجا با یک مشکلی مواجه هستیم وآن الفاظ و کاربردهایی است که در غرب برای این نوع مفاهیم به کار می رود و آن به صورت گرته برداری است. بنابراین اول یک رفع شبهه ای بشود که اگر بخواهیم چیزی تحت عنوان نظام به اسلام نسبت بدهیم، این حرف دقیق نیست. ولی اگر به این معنا باشد که با مجموعه قواعد می‌توانیم یک ساختار اجتماعی معنادار و هدفمند را بسازیم، این می‌تواند وجود داشته باشد. بنابراین آن را با تسامح می توانیم بگوییم نظام اقتصاد اسلامی. 

موسایی ادامه داد: اگر این بحث نظری را کنار بگذاریم، در عمل ما با یک مجموعه‌ای از کشورها مواجه هستیم که هم از نظر ایدئولوژیک و هم از نظر گرایشات سیاسی با گرایش های متفاوتی در بلوک‌های مختلفی قرار گرفتند و این برمی‌گردد به موقعیتی که در طی حداقل صد سال اخیر گریبان گیر این کشورها شده است. الان عمده‌ی کشورهایی که در خاورمیانه داریم، نتیجه ی تجزیه‌ی دولت عثمانی است­که تمام مرزهایش را انگلیس و فرانسه و... تعیین کردند. نقطه‌ی اختلاف هم از همین‌جا شروع می شود. در واقع جایی که ما می گوییم امت واحده، طبیعتا باید مرزها کمرنگ تر شود. حتی در دورانی که ما با عثمانی‌ها جنگ داشتیم، می بینیم که بین ملت ها همیشه دوستی برقرار بوده است. بسیاری از متفکرین در دنیای اسلام و شیعه در کشور عثمانی زندگی می‌کردند. بسیاری از مطبوعات و نشریاتی که باعث بیداری مردم ما در مشروطیت شد، از استانبول و آنکارا بود. یعنی شهرهای کشورهای عثمانی مامنی بود برای این گونه گرایش‌ها. برعکس این قضیه هم بوده است. آن تفاوتی که امروزه مرزها بین عراقی و ایرانی ایجاد کرده، در گذشته نبوده است. تسلط غالب از نظر اقتصادی در سیصد سال قبل دست مسلمانها بوده و این یه نکته‌ی بسیار مهمی  است. 

استاد دانشگاه تهران با تاکید بر داشتن همکاری با سایر کشورها گفت: ما می توانیم یک سری همکاری‌ها داشته باشیم. پایه‌هایی بگذاریم که به سمت آن امت واحده حرکت کنیم. حوزه‌ی سیاسی سخت‌ترین قسمت است. اگر آن جا این هماهنگی نباشد، دایره‌ی اقتصادی به درستی نمی‌تواند عمل کند. دایره‌ی بعدی که بخواهد درست عمل کند باید از جنبه‌ی فرهنگی با این تناسب وجود داشته باشد. ما می‌توانیم با ایجاد فشار دور حلقه‌هایی که سخت‌تر هست کار را پیش ببریم. یعنی اگر سیاست را وسط بگذاریم، اقتصاد را یک دایره ی بزرگتر و یک دایره بزرگتر از آن که بحث فرهنگ هست و یک دایره‌ی بزرگتر از آن که محیط جغرافیایی ماست. محیط جغرافیایی را نمی توان تغییر داد. ولی مسایل تعاملات اجتماعی را می توانیم طوری تغییر بدهیم که به همگرایی فرهنگی بیشتر و همگرایی فرهنگی بیشتر به همکاری‌های اقتصادی بیشتر کمک کند. و در این بین البته باید یک سری اولویت‌گذاری کنیم. اولویت اصلی تاکید بر بخش خصوصی باید باشد. یعنی تجار و بازرگانان مسلمان، اتاق فکری ایجاد کنند. به طور مثال تجار مسلمان برای اینکه بتوانند بازار چین را اشغال کنند، باید با هم کار کنند. احیای نهادهایی که در تمدن اسلامی بوده و فراموش شده است. مثلا نهاد زکات در دنیای اسلام برای همین بوده است. این نهاد را می‌تونیم احیاکنیم. در پاکستان چند میلیون آدم را به واسطه ی این نهاد از فقر نجات دادند. اگر پروژه‌های مشخصی­که بیشتر به کالاهای عمومی مربوط می شود، سرمایه‌گذاری در بهداشت، آموزش،کالاهایی که آثار خارجی مثبتی دارد و می‌تواند کشورها را به هم نزدیک کند و پایه و اساس مناسبات بعدی می شود که به بازار و اتحادیه‌های مشترک تبدیل شود. تاکید من روی این تعاملات اجتماعی و ظرفیت‌هایی است که دنیای اسلام دارد. مثلا زکات بین همه‌ی مسلمان ها مشترک است. شیعه و سنی ندارد. می‌توانیم نهاد زکات بین‌المللی تشکیل بدهیم. پذیرفتن این شعار که همه یک امت هستیم، کار فرهنگی می خواهد. 

موسایی با اشاره به اثرات فرهنگ گفت: ساختن فیلم‌های مشترک چیز کمی نیست. صنعت سینما فرهنگ جوامع را می‌سازد و شکل می دهد. به شما می‌گوید که چگونه باید فکر­کنید؟ چه باید بخورید؟ چه باید بپوشید؟ چگونه باید بنشینید؟ این شیوه‌ی زندگی به شما می گوید با چه کسی تعامل داشته باشید؟ در همین کشورهای اسلامی، در شرایطی که بعضی از کشورها تحریم هستند، پتانسیل‌های مشترک زیادی هست. ما هم تحریم هستیم. این یک زمینه‌ای برای ارتباطات بیشتر است. حالا در این حوزه چه کارهایی می شود کرد؟ با توجه به این تعارضاتی که هم از نظر ژئوپلیتیک و بلوک‌بندی سیاسی داریم، یکی این که دنیای اسلام از تعارضی که بین چین و آمریکا هست، استفاده کند که این واقعا یک فرصتیست برای کشوری مثل ما که بتونیم از این تعارض استفاده کنیم. حداقل تکنولوژی را در کشورمان ساماندهی کنیم. به جای مجموعه‌ای از صحبت‌هایی که جنبه‌ی تبلیغاتی و شعاری دارد. 

ایشان ادامه دادند: به عنوان یک امت اسلامی باید روی بخش خصوصی، تعامل بین ملت‌ها، تعامل بین تشکیل اتحادیه‌های بین‌المللی، علمی و صنفی تاکید کنیم. این می‌تواند جواب بدهد. ما وقتی که با یک کشوری در منطقه دشمن هستیم، به این راحتی نمی‌توانیم کنار بیاییم. چون اول باید مساله ی بالاتر حل بشود. ولی با مردم می‌توانیم کنار بیاییم. زمینه‌های فرهنگی شما آن قدر زیاد است که روی آنها باید کار کنیم. آن ها را باید به اقتصاد تبدیل کنیم. و وقتی ما آن سرمایه‌ی عظیم فکری را تبدیل کردیم، همان نظام اقتصاد اسلامی بیرون می آید.

موسایی در پایان با اشاره به راهکارهای کاهش فقر گفت: ما به دو شکل می‌توانیم با مساله ی فقر برخوردکنیم. یکی این که به دنبال ارائه ی مدل‌هایی باشیم که اصلا فقر به وجود نیاید. یعنی جامعه‌ی منهای فقر. در واقع سازوکار اقتصاد طوری عمل کند که تولید فقر جزو ذاتش نباشد. نظام سرمایه‌داری فقر را پذیرفته است. آنچه که از متون دینی برداشت می شود، این است که ما اصلا نباید بگذاریم فقر ایجاد شود. حالا وقتی ایجاد شد، این راهکارها هم هست. ما باید روی کرامت انسان فکر کنیم. انسان حق دارد که شغل داشته باشد، حق دارد که درآمد مشروع داشته باشد. باید روی ایجاد شغل و کار و توانبخشی این ها بیشترفکر کنیم. یعنی نهادهایی ایجاد بشود که با آموزش این افراد را توانمند کنیم. ما باید دنبال این باشیم که چطور می‌توانیم با تعاملات آموزشی، تبادل دانشجو و استاد جوامع را توانمند کنیم. مهم‌ترین مساله همین اراده‌ی خروج از فقر است. اراده‌ی این که فقر، چهره‌ی زشتی دارد و این زیبنده‌ی جامعه‌ی اسلامی نیست و توزیع درآمد  در سیستم مالی، بانک و بورس باید به گونه ای باشد، که ثروت تعدیل و عادلانه‌تر تقسیم بشود. انگیزه‌ها هم حفظ بشود. یعنی این تفاوت‌ها باشد اما تفاوت‌های معقول. لازمه اش این است که ما به صورت سیستماتیک کل این مقررات را ببینیم. صرف تاکید روی یک نهاد خاص، ممکن است در کوتاه مدت مساله را حل کند، ولی چون داریم به تداوم یک سیستم غلط کمک می‌کنیم، مرتب خودش، خودش را بازتولید می‌کند. باید این مساله را اساسی حل کنیم. اول این که شغل ایجاد کنیم. دوم نظام مالیاتی باید به گونه‌ای باشد که به صورت هوشمند از ثروتمندان بگیرد و ثروت را تعدیل کند. سه که مهم‌تر از این دو مورد است، این است که مناسبات کار، مناسبات اجتماعی و مناسبات اقتصادی باید بر مبنای همان قوانینی که به رفتار افراد شکل میدهد، بر مبنای قوانین عادلانه‌ای باشد. این ها همه در اسلام هست وقتی ما می گوییم عدالت، یعنی عدالت آموزشی، عدالت بهداشتی، عدالت در کسب موقعیت‌ها، شایسته‌سالاری و... هستند. کاهش تنش بین کشورهایی که در خاورمیانه به جان هم افتاده اند. این را باید در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی برجسته کنیم. باید در این زمینه کمی فداکاری داشته‌باشیم. حتما نباید روی موضع خودمان باشیم. این موضع می‌تواند در رابطه با برادران دینی هم صدق کند. اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم.

خاطرنشان می شود سلسله نشست‌های امت همدل به‌منظور تبیین علمی محورهای سی و پنجمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی و نقد و بررسی الگوی مفهومی «امت واحده اسلامی و تشکیل اتحادیه کشورهای اسلامی» که توسط دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی تدوین شده است، با حضور استادان حوزه و دانشگاه روزهای سه‌شنبه هر هفته برگزار می‌گردد.